چرا اوقات شرعی در دو افق نزدیک به هم اختلاف مشهود دارد؟

چرا اوقات شرعی در دو افق نزدیک به هم اختلاف مشهود دارد؟

چند سالی است، ماه مبارک رمضان در فصل گرم سال و انقلاب تابستانی قرار گرفته و نکته قابل توجه در این خصوص اختلاف زمان اذان هاست که مخصوصا در مورد شهرهای نزدیک به هم احساس می شود. به طور مثال اذان قم بر اساس طول و عرض جغرافیایی که دارد (عرض جغرافیایی: 34 درجه و 39 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی: 50 درجه و 45 دقیقه شرقی) بر خلاف دیگر ماه های سال که کمی دیرتر از زمان اذان تهران است در این ایام چند لحظه زودتر از اذان به افق تهران اتفاق می افتد و این مسئله برای بعضی ایجاد سوال می کند.

پاسخ آن است که تفاوت افق شهرهای مختلف باعث ایجاد چنین وضعیتی است و این مسئله حتی در عرض های بالاتر کره زمین شکل جالب تری به خود می گیرد. در بحث اوقات شرعی و تفاوت زمان اذان در مکان های مختلف، باید به چند نکته توجه داشت:

یکی این که اغلب در نیمه اول تابستان و همچنین نیمه اول زمستان اختلاف زمان میان اذان ها مشهود است. این نکته بدان جهت است که چون ساختار زمین کروی است و خط شروع و پایان روز، خط صافی نیست (بر خلاف خط ظهر که روی نصف النهار به صورت صاف است) و روی یک نصف النهار قرار ندارد. این خط به صورت یک منحنی از روی چند نصف النهار می گذرد و در این ماه ها منحنی مورد نظر به علت طولانی شدن روز و تفاوت های آن در کشورهای شمالی و جنوبی تر تغییراتی پیدا می کند.

برای درک بهتر این موضوع باید گفت: در نیمه اول تابستان قطب شمال کاملا روز است و در قطب جنوب هم کاملا شب می باشد. اگر یک نقطه را روی نصف النهار مشخصی از قطب شمال تا قطب جنوب دنبال کنیم، می بینیم زمانی که در قطب شمال کاملا روز است، در قطب جنوب کاملا شب می باشد. در این زمان به هر میزان که به سمت عرض های شمالی تر و نهایتا قطب شمال حرکت کنیم، طول شب کاهش یافته و در نقاطی اصلا از تاریکی خبری نیست و این مسئله در ایام روزه داری مورد توجه است و همچنین برخلاف این حالت نیز در حرکت به سمت قطب جنوب و نهایتا رسیدن به شب کامل اتفاق می افتد.

البته این اتفاق را در اندازه و میزان بسیار کمتر در داخل کشور هم حس می کنیم و همین مسئله باعث ایجاد سوال برای مردم می شود. مثلا در این زمان حس می کنیم، اختلاف زمان اوقات شرعی به طور مثال بین دو نقطه تهران و بندرعباس به گونه دیگری است (تهران شهری شمالی و بندر عباس نسبت به آن شهری جنوبی تر). شاهد هستیم که به طور مثال در نیمه اول زمستان که شب های بلندتر داریم در بندر عباس شب نسبت به تهران کوتاه تر است. این اختلاف از تفاوت میان لحظه شروع روز در افق های مختلف نشأت می گیرد و بر همین اساس در پایان روز اگر مقایسه ای صورت گیرد،‌ خواهیم دید که روزها یکسان نیست. برای مثال ممکن است لحظه اذان دو شهر نزدیک به هم، پنج و یا 10 دقیقه اختلاف داشته باشد.

برای مثال شاهد این اختلاف زمان بین دو شهر تهران و قم هستیم که آن هم مورد سوال مردم می باشد و در لحظه افطار شاهدیم که برخلاف سایر اوقات سال، اذان قم چند لحظه تا نزدیک به یک دقیقه زودتر از اذان تهران است. این اتفاق برای شهرهایی که روی یک نصف النهار هستند و افق شان نزدیک به هم می باشد،‌ اتفاق می افتد مثل قم، تهران و چالوس که هر سه بر روی یک نصف النهار قرار دارند ولی زمان اذان آنها با اندکی تفاوت بخصوص در نیمه اول تابستان همراه است. دلیل این اتفاق این است که خط آغاز و پایان روز در این شهرها روی یک خط از نصف النهار قرار ندارد و منحنی شکل می باشد.

عرض های جغرافیایی 5/66 درجه به بالا و همچنین کشورهای واقع در عرض های 45 تا 5/66 درجه که بخش وسیعی از دنیا را شامل می شود، سه میلیون مسلمان در کشورهای بین این دو عرض جغرافیای زندگی می کنند مثل سوئد، ‌شمال نرو‍ژ و فنلاند. اتفاق خاصی در مناطق واقع در بین این عرض های جغرافیایی صورت می گیرد و آن اینکه گاها زمان بین الطلوعین طولانی می شود (همان بلند شدن روزها و یا شب ها)،‌ خورشید پایین می رود ولی غروب نمی کند این اتفاق در انگلستان مخصوصا لندن و مناطق بالای 45 درجه این کشور هم اتفاق می افتد. بر همین اساس در اوقاتی از سال در مناطق واقع در عرض های مذکور تعریف اوقات شرعی اذان صبح و مغرب رخ نمی دهد. مسلمانان این کشورها بر اساس آرای متفق القول فقها به نزدیک ترین افق به کشور خود، اقتدا می کنند. مثلا در منطقه سیبری که بسیار گسترده می باشد،‌ مسلمانان مجبورند تا به نزدیک ترین افق عادی خود که چند هزار کیلومتر با آنها فاصله دارد در زمان نیاز به اوقات شرعی، ‌مراجعه کنند و یا اینکه مسلمانان واقع در کشورهای شمالی تر جهت ادای فرایض خود به علت رخ ندادن اوقات شرعی باید به افق کشورهای دیگر مراجعه کنند.

البته نظر دیگری هم در این بین وجود دارد که بسیار ضعیف و به صورت احتمال و امکان مطرح شده است. برخی از فقها این احتمال را می دهند(با توجه به توضیحات داده شده و عدم اتفاق افتادن شرعی طلوع و غروب خورشید در این مناطق) که در مناطق این چنینی، در طول سال تنها یک شبانه روز وجود دارد و بعید نیست که در این عرض ها فقط یک نماز و آن هم در همان یک روز به علت امکان مشخص کردن شرعی زمان اذان وجود داشته باشد. این مکان ها افق های غیرعادی دارند و به طور مثال روزشان به حدی بلند است که اصلا شبی در آنجا در کار نیست. این اتفاق در عرض های شمالی کره زمین،‌66 درجه به بالا اتفاق می افتد.مسلمانان واقع در این مناطق برای انجام مناسک دینی خود باید به نزدیک ترین افق رجوع کنند. این اتفاق در شمال لندن، سوئد و کشورهای اروپایی واقع در روی مدار 45 درجه و یا بالاتر اتفاق می افتد.

در احکام اسلامی از تقسیم شبانه روز به 24 ساعت یاد نشده بلکه بر اساس آیه 87 سوره اسراء (أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا: نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکی شب برپادار و [نیز] نماز صبح را زیرا نماز صبح همواره [مقرون با] حضور [فرشتگان] است) در این مناطق هر سال فقط یک شبانه روز کامل و فقط یک ظهر شرعی (به معنای این است که به هنگام ظهر خورشید به حداکثر ارتفاع خود می رسد و از نصف النهار ناظر عبور می کند) اتفاق می افتد و خورشید به بیشترین یا کمترین افق می رسد.

پایگاه اطلاع رسانی حوزه